Браты, чые імёны я тут апускаю, былі ў школе маімі добрымі сябрамі. Я разьвітаўся зь імі на доўгія гады, і зь цягам часу весткі ад іх перапыніліся. На днях выпадкова пачуў, што адзін зь іх цяжка хварэе. На шляху ў родныя мясьціны я збочыў, каб наведаць братоў, але знайшоў там толькі старэйшага. Ён паведаміў мне, што хворы – малодшы.

“Дарма вы, пане, пераадолелі такую даўгую дарогу. Ён даўно паправіўся й адбыў шукаць, дзе б знайшлася яму вольная пасада”.

Тады ён засьмяяўся, дастаў два сшыткі дзёньніка, працягнуў мне й сказаў, што ня здарыцца нічога страшнага, калі даўні сябар даведаецца, што адбывалася зь яго братам падчас той хваробы. Прачытаўшы дзёньнік, я зразумеў, што хворы пакутаваў ад так званай “маніі перасьледаваньня”. Запісы яго бязладныя, а месцамі ня маюць сэнсу ўвогуле. Нідзе не адзначаныя ні дзень, ні месяц, і толькі па неаднолькавасьці почырку ды колеру тушы можна меркаваць, што дзёньнік той быў напісаны не за адзін раз. Але паміж асобнымі часткамі ўсё ж можна знайсьці сувязь. Сабраныя разам, іх я перадаю для дасьледаваньня дактарам. Я не зьмяніў ні слова, акрамя імёнаў, што ня мае аніякага значэньня, бо людзі тыя ўсе вясковыя і мала хто іх знае. Што датычыцца назвы кнігі, то яна была дана аўтарам дзёньніка пасля яго папраўкі і мной не мянялася.

2-гі дзень 4-га месяца 7-га года

Дзень першы

Які ж прыгожы сёння месяц!

Я не бачыў яго ззяння трыццаць год, а сёння ўбачыў, таму і душа радуецца.

Трыццаць год я пражыў у дурмане, але цяпер нарэшце ўсё, усё разумею. Аднак трэба сцерагчыся. Не проста ж так суседскі сабака на мяне вылупіўся?

Я баюся нездарма.

Дзень другі

Сёння ніякага месяца, быць бядзе. Калі я выбраўся зранку на вуліцу, Джаў Гуйвэнь неяк дзіўна на мяне пакасіўся, нібы думаў учыніць шкоду, а я яго спудзіў. Яшчэ сем-восем чалавек шапталіся, перамывалі мне косткі, але ўсе як адзін пазбягалі майго позірку. Кожны, хто сустракаўся мне на дарозе, быў такі, толькі адзін, самы ліхі, усміхнуўся, ашчэрыў свае зубы. Мяне з ног да галавы абдала холадам, калі я зразумеў: яны ўсе заадно.

Я не выкрыў свайго страху, пайшоў як ішоў. Але далей натрапіў на зграю дзяцей. Яны таксама шапталіся. Іхныя вочы былі адно што ў Джаў Гуйвэня, а твары белыя, нібы ў нябожчыкаў. Якое зло я зрабіў тым дзецям, што яны са мной так? Я не стрымаўся і крыкнуў: “Чаму, га?! Адкажыце мне!” Яны адразу збеглі.

Я ўзяўся ўспамінаць. Чым я мог пакрыўдзіць Джаў Гуйвэня? А тых, на дарозе? Калі гадоў дваццаць таму я папсаваў старую рахунковую кнігу спадара Гу Дзю, ён страшна абураўся. Джаў Гуйвэнь ніколі не знаў таго Гу Дзю, але ж нехта, напэўна, данёс, і ён прасякнуўся чужым болем. Туды ж і людзі на дарозе – мая віна. А з дзецьмі што? Яны тады і не нарадзіліся яшчэ, дык чаго ім цяпер пырыць вочы? Яны нібыта баяцца мяне, нібы хочуць мне зла. Гэта палохае, дзівіць і маркоціць.

Я зразумеў. Іх панавушчалі іх маткі!

Дзень трэці

Ноччу так і не атрымалася заснуць. Пакуль я не разбяруся з гэтай справай, яна мяне не адпусціць.

Яны… Сярод іх ёсць тыя, каго закоўвалі ў кайданы ўладары, каго лупілі паны, чыіх жонак гвалцілі паліцыянты, чыіх бацькоў даводзілі да смерці ліхвяры, але ніколі раней іх твары не былі такімі страшнымі, такімі лютымі.

Самым дзіўным за ўчора быў наступны выпадак. Жанчына ўдарыла свайго сына і крыкнула: “Ды я цябе зараз загрызу!”. Але яго вочы тым часам глядзелі толькі на мяне. Я так напалохаўся, што не здолеў гэтага схаваць. Іклатыя морды навокал зарагаталі. Чэнь Лаўву адразу падхапіў мяне і пацягнуў дахаты.

Дома сваякі ўсе адначасова прыкінуліся, што не знаюць мяне, іх твары зрабіліся такімі ж, як у іншых. Я забег у кабінет і пачуў, што мяне замкнулі на ключ, як замыкаюць кураў ці качак. Чым болей ведаю, тым меней разумею.

Пару дзён таму селянін з суседняй вёскі прывёз майму брату страшную навіну. Некалькі ягоных аднавяскоўцаў раскапалі труп ліхадзея, які раней забіў свайго гаспадара, выразалі яму сэрца і печань, засмажылі іх ды з’елі, каб набыць мужнасць. Я ўставіў слова, і селянін з братам адначасова ўперылі ў мяне вочы. Цяпер мне ясна, што іх погляды такія ж, як у тых, што звонку.

Памятаю, якім холадам мяне абдало.

Яны ядуць людзей і наўрад ці стрымаюцца ад таго, каб з’есці і мяне.

Глядзі: пагроза жанчыны, рогат мордаў, заўчорашні аповед селяніна – гэта ўсё яўныя знакі. Я ўсё бачу. Іх словы – яд, іх смех – нож. Іх вострыя белыя зубы могуць быць толькі зубамі людаедаў.

Я, на ўласную думку, ніякі не злачынец, але праз выпадак з рахунковай кнігай у некаторых мог узнікнуць сумнеў. Яны нешта задумалі, а што, я ўсё ніяк не магу разгадаць. У іх чалавек, як толькі дзе аступіцца, – адразу злачынец. Памятаю, як брат навучаў мяне, што добры чалавек, калі пачаць з ім спрачацца, абавязкова будзе біцца за сваю праўду, а благі – наадварот, паступіцца ёй, пачне ліслівіць, дзей, “вы заўсёды маеце рацыю, не тое, што іншыя”.  Немагчыма зразумець іх намеры. Асабліва, калі размова ідзе пра людаедства.

Калі гэтую справу не расследаваць, ніякай яснасці не дачакаешся. Вядома, людзі елі адзін аднаго спрадвеку. Узяў пагартаць кнігу па адносна нядаўняй гісторыі. На кожнай старонцы то тут, то там “справядлівасць”, “цнота”. Я не мог заснуць, то паўночы вывучаў. Прыглядзеўся, а там паміж радкоў дробненька – “людаедства”.

У кнізе шмат слоў, і людзі кажуць шмат слоў, і кожны хіхікае, гледзячы на мяне.

Я таксама чалавек. За адно гэтае яны хочуць мяне з’есці!

Дзень чацвёрты

Раніцай я пэўны час медытаваў. Пасля Чэнь Лаўву прынёс мне паесці: міску гародніны і міску рыбы на пары. Рыбіны вочы белыя і цвёрдыя, а рот адкрыты, як рот людаеда ў прадчуванні. Я не мог быць упэўнены, што мне пад выглядам рыбы не падсоўваюць чалавечыну, таму толькі трошкі пасмактаў і выплюнуў.

Тады я папрасіў: “Лаўву, перадай майму брату, што я занудзіўся і хацеў бы прайсціся па садзе”. Ён нічога не адказаў, так моўчкі і выйшаў. А праз некаторы час вярнуўся і адчыніў дзверы.

Я не варухнуўся, вырашыў пачакаць, паглядзець, што яны думаюць са мной рабіць. Побач з імі нельга губляць галаву.

І праўда! Брат прывёў нейкага дзеда, той павольна падышоў да мяне. Вочы ў яго былі вельмі нядобрыя, і ён, каб я гэтага не заўважыў, нахіліў галаву і паглядзеў на мяне праз аправу акуляраў. Мой брат прамовіў: “Сёння ты выглядаеш нармальным”. На што я адказаў: “А так і ёсць”. Брат кажа: “Гэта спадар Хэ, ён хоча агледзець цябе”. А я: “Чаму не”. А сам жа ведаю, што дзед гэты – пераапрануты кат! Сказаў “мераць пульс”, а на самай справе будзе ацэньваць маю укормленасць. Яму за тое мо і кавалак мяса абяцаны.

Я не баюся. Я чалавечыны хоць і не еў, а ўсё ж смялейшы за іх. Я выцягнуў руку, сціснуў кулак і стаў назіраць, што ён будзе рабіць. Ён трохі памацаў, трохі пастаяў, а пасля расплюшчыў свае д’ябальскія вочы і сказаў: “Не турбуйцеся. Проста дайце яму адпачыць некалькі дзён, і ўсё пройдзе”.

Не турбуйцеся, дайце адпачыць. Як жа! Я адпачну, ад’емся, і вам будзе болей мяса. А мне якая карысць? Ну, людаеды, хочуць і чалавека з’есці,  і сваю сутнасць не выкрыць, вось і марудзяць. Такая з імі пацеха! Я не вытрымаў, тут жа і зарагатаў ва ўвесь голас. У маім смеху было колькі хочаш мужнасці, дзед з братам ажно збялелі, агаломшаныя ёю.

За яе яны мяне і хочуць з’есці, спадзяюцца пераняць хоць трошкі. Дзед выйшаў за дзверы, зрабіў колькі крокаў і шапнуў майму брату: “Нельга губляць час”. А брат кіўнуў. І ты з імі! Гэтае значнае адкрыццё хоць і выглядае звычайным супадзеннем, па сутнасці не з’яўляецца нечым нечаканым. Мой брат у змове з людаедамі.

Мой брат – людаед!

Я брат людаеда!

Мяне з’ядуць, але я назаўсёды застануся братам людаеда!

Дзень пяты

Я вось падумаў: калі б той дзед насамрэч быў лекарам, а не пераапранутым катам, ён усё адно быў бы людаедам. Настаўнік Лі Шыджэнь у сваім “Нешта там лекавых рэчываў” у дробязях апісваў, як гатаваць і есці чалавечыну, дык што думаеце, ён сам ні разу не спрабаваў?

Што датычыцца майго брата, яго я дакладна нічым не пакрыўдзіў. Ён, калі неяк тлумачыў мне адну кнігу, сам казаў, што можна “абмяняцца дзецьмі і з’есці іх”. А аднойчы лаяў нейкага злыдня, усялякага нагаварыў. Ладна, што пазычыў смерці, дык сказаў, што сніць “наесціся яго мяса ды паспаць на яго скуры”. Я тады яшчэ малы быў, то мяне ажно паўдня трэсла. А калі пазаўчора той селянін расказваў пра зверствы сваіх аднавяскоўцаў, брат нават не здзіўляўся, толькі ківаў галавой. Відавочна, былая ж яго лютасць нікуды не знікла. Калі можна з’есці дзяцей, то каго з’есці нельга? Дурноты ў яго навуцы я заўважаў і раней, але толькі цяпер бачу, што і на вуснах яго спяклася чалавечая кроў, і ў сэрцы – прага новых ахвяр.

Дзень шосты

Цёмна, хоць вока выкалі. Не разумею, ці дзень, ці ноч. Суседскі сабака зноў брэша.

Ільвіная бязлітаснасць, заечая баязлівасць, лісіная хітрасць, …

Дзень сёмы

Ну ўсё, цяпер ясна, што са мной будзе. Мяне задумалі знішчыць так, каб не запэцкаць рукі. Адступаць яны не хочуць, але вагаюцца, бо баяцца, што я ім пасля смерці буду помсціць. Вось і змовіліся, расставілі пасткі, а ўсё каб давесці мяне да самазабойства. Паглядзіце на добрых людзей нашага мястэчка, паразважайце над апошнімі ўчынкамі майго брата, і вам на думку адразу прыйдзе спосабаў восем-дзевяць. Лепш за ўсё – зняць пояс, зачапіць яго пад столлю ды на ім павесіцца. Так ніхто не зможа абвінаваціць іх у забойстве, жаданне будзе споўненае, і ўсе атрымаюць найвялікшую асалоду, стануць булькатаць, скавытаць, рагатаць. А памры я ад нуды ці страху, атрымаўся б ўжо сухаваты, хай і таксама нішто сабе.

Яны ядуць адну мярцвячыну! –– Памятаю, чытаў пра пачвару, якую называюць “гіенай”. Што вочы, што морда ў яе брыдкія, жарэ адну падлу, ператрушчвае і глытае нават косці. Памятаю яшчэ, што баіцца людзей. Гіена – радня воўку, а воўк – сваяк сабакі. Ай, не проста так на мяне пазаўчора вылупіўся суседскі сабака! Канешне, і ён у змове. Дзед апускае вочы, але ад мяне іх схаваць не можа.

Больш за ўсё шкада брата. Ён жа таксама чалавек, дык чаму не баіцца з’есці падобнага сабе? Дзікунскі звычай? Ці ён да такой ступені страціў сумленне, што наўмысна ідзе на злачынства?

Я праклінаю канібалаў, усіх, і яго ў першую чаргу. Я пераканаю іх, і пачну з брата.

Дзень восьмы

Насамрэч, яны і самі мусілі даўно ўжо зразумець, што …

Раптам зайшоў хлопец год дваццаці. З выгляду мутны, нават не магу апісаць. Як убачыў мяне, твар ажно заззяў усмешкай. Пакланіўся, а я гляджу – усмешка ў яго зусім не шчырая. Я адразу спытаў: “Наконт канібалізму, так?” Ён, дагэтуль шчэрачыся, кажа: “Год хлебны, нашто есці людзей?” Ну, я ўсё і зразумеў. Яшчэ адзін людаед. А мне гэта толькі надало мужнасці, то я насуперак яму і кажу:

“Няўжо?”

“Ну хто ж так пытае. Такі вы… смешны. А надвор’е сёння чароўнае.”

Чароўнае надвор’е, і месяц яркі. Але я не адступаў: “Няўжо?”

“Так…”

“Так? Ну а яны ўсё роўна ядуць.”

“Нічога падобнага…”

“Нічога падобнага? А вунь жа, надоечы ў суседняй вёсцы.  І ў кнігах – чорным па беламу.”

Твар яго адразу ж перамяніўся, увесь ззелянеў. Ён вытрашчыў вочы і сказаў: “Часам, канешне, здараецца, але не так ужо каб…”

“Не так ужо каб, ды няўжо?”

“Я не згодны з вашымі словамі і не раіў бы нікому гэтага казаць, бо хто-кольвек можа вас жа ў тым і абвінаваціць.”

Я ўсхапіўся і ўтаропіў вочы, але яго нідзе не было. Я пакрыўся халодным потам. Зусім малады, значна малодшы за майго брата, а таксама людаед, хто б мог падумаць. Бясспрэчна, ён пераняў гэта ад сваёй маці. Магчыма, ужо і ўласнага дзіцёнка навучыў, так што цяпер на мяне азлобленыя нават немаўляты.

Дзень дзявяты

Хочучы з’есці іншых, баючыся, што іншыя з’ядуць іх, кожны свідруе кожнага падазронымі позіркамі…

Адганіце гэтую думку, супакойцеся, займіцеся чым-небудзь, прайдзіцеся, перакусіце, прыкархніце, гэта так прыемна. Усё гэта – мяжа, парог. Бацькі і сыны, браты і сёстры, настаўнікі і вучні, сябры і ворагі, знаёмыя і незнаёмцы, усе яны ў змове, усе стаяць на гэтым парозе, падбухторваюць адзін аднаго, адгаворваюць адзін аднаго, і ніхто не наважваецца зрабіць крок.

Дзень дзясяты

На досвітку я пайшоў шукаць брата. Ён стаяў на ганку і глядзеў у неба. Я падышоў да яго ззаду, спыніўся ў дзвярах і ціхенечка, ласкавенька прамовіў:

“Браце, мне трэба табе нештачка сказаць.”

“Дык кажы”, – ён зараз жа павярнуўся і кіўнуў мне.

“Толькі б пару слоў, але і яны не складваюцца. Браце, верагодна, некалі нашыя продкі дзікуны елі адзін аднаго. Пасля нешта ў іх галовах пачало мяняцца. Некаторыя адмовіліся ад канібалізму і тут жа сталі людзьмі, сапраўднымі людзьмі.  Іншыя не адмовіліся адразу – зусім як чэрві – і сталі спачатку рыбамі, потым птушкамі, малпамі, і толькі тады, нарэшце, людзьмі. Ёсць тыя, хто ніколі не пазбавіўся гэтай звычкі, не імкнуўся да лепшага і так і застаўся чарвяком. Але і чарвяк у параўнанні з малпай не такі нікчэмны, як людаед у параўнанні з нелюдаедам.

Гаротнік І Я зварыў свайго сына і паднёс тырану, бо так было заведзена. Хто ведае, колькі людзей з’елі з моманту, калі Паньгу аддзяліў зямлю ад неба, да часоў І Я? Ад часоў І Я да дня, калі манджуры зжэрлі сэрца Сю Сіліня? Ад дзён Сю Сіліня да нядаўніх падзей ужо ў нас? А ў мінулым годзе, калі ў горадзе знішчалі злачынцаў і адзін сухотнік панадзіўся мачаць у іх кроў пампушкі?

Яны хочуць з’есці мяне, і сам ты з гэтым нічога, канешне, зрабіць не можаш. Але ж навошта далучацца да іх? Людаеды пойдуць на ўсё: яны зжаруць мяне, зжаруць цябе, а пасля перажаруць адзін аднаго. А дастаткова ж зрабіць усяго толькі крок, каб перамяніць усё і прынесці людзям спакой. Ні ў каго раней гэта не атрымлівалася, але менавіта мы здольныя дасягнуць поспеху і сказаць ім: нельга! Браце, я веру, ты зможаш. Пазаўчора ж ты адмовіў селяніну, які выпрошваў панізіць плату за зямлю.”

Спачатку ён толькі стрымана усміхаўся, пасля вочы наліліся злобай, а калі я раскрыў іх таямніцу, ён увесь пазелянеў. За варотамі паказаліся людзі, і Чжаў Гуйвэнь, і яго сабака, і ўсе яны скручвалі шыі, глядзелі на нас, і ніяк не заходзілі. Я не пазнаваў большасць твараў, бо яны былі схаваныя пад тканкавымі маскамі. Там, дзе масак не было, я бачыў ранейшыя іклатыя морды ды напружаныя ўсмешкі. Я разумеў, што ўсе яны разам, усе людаеды, але думкі ў кожнага розныя. Некаторыя ніколі раней не елі чалавечыны і моцна хочуць пакаштаваць. Іншыя ведаюць, што не мусяць рабіць гэтага, але не здольныя супраціўляцца, бо баяцца, што будуць выкрытыя, таму, слухаючы мяне, усё мацней і мацней злуюцца, але захоўваюць халодныя з’едлівыя ўсмешкі.

Раптам мой брат заўважыў іх, азвярэў і зароў:

“Прэч адсюль! Няма чаго глядзець на вар’ята!”

Тады я раскусіў яшчэ адзін іх хітрык. Яны не толькі не збіраюцца мяняцца, але і задумалі выставіць мяне чарговым шаленцам, якога можна забіць без ніякіх наступстваў і не баяцца, што нехта палезе разбірацца. І скажа тады які-небудзь селянін, маўляў, ну з’елі злачынца, так ужо тут заведзена. Такія парадкі!

Тут падбег раз’юшаны Чэнь Лаўву і заціснуў мне рот, але я, насуперак яму, імкнуўся данесці сваю праўду адразу ўсёй зграі:

“Вы можаце змяніцца, можаце змяніцца ад чыстага сэрца! Зразумейце ж, што людаедам няма месца на гэтай зямлі.

Калі вы не зменіцеся, хто-небудзь з’есць вас саміх. Няхай вас шмат, усё роўна знойдзецца праведнік, што знішчыць вас, як паляўнічы знішчае ваўкоў… Як знішчае чарвей!”

Чэнь Лаўву разагнаў натоўп. Брата нідзе не было відаць. Чэнь Лаову параіў мне вярнуцца ў дом. Там было цёмна й змрочна. Бэлькі ды кроквы трымцелі над галавой, а пасля раздзьмуліся і наваліліся на мяне.

Заціснуты, я не мог паварушыцца. Ён прагнуў маёй смерці. Але я ведаў, што яго цяжар – толькі падман. Я заліўся потам, сабраў усе сілы і вырваўся. Я мусіў сказаць:

“Вы можаце змяніцца, можаце змяніцца ад чыстага сэрца! Зразумейце ж, што людаедам … “

Дзень адзінаццаты

Сонца не выходзіць, дзверы не адчыняюцца, дзень складаецца з двух прыёмаў ежы.

Я ўзяў у рукі палачкі і падумаў пра брата. Канешне, у смерці нашай малодшай сястры таксама вінаваты ён. Ёй тады было пяць. Такая мілая, ажно плакаць хацелася. Яна і цяпер у мяне перад вачыма. Маці ўвесь час плакала, а ён суцяшаў, мама, не плач. Ён і сам не мог стрымаць слёз, бо ведаў, што сам яе і з’еў, і адчуваў за тое віну.  Калі ён яшчэ можа адчуваць віну, …

Я не ведаю, ці ведала маці пра тое, што сястру з’еў брат.

А калі і ведала. Плачучы, яна нічога не казала, значыць, думала, што так і мусіць быць. Памятаю, калі мне было чатыры ці пяць, я неяк сядзеў ва двары і цешыўся прахалодай, а брат разважаў, што той сын – добры сын, хто адрэжа кавалак ад свайго сцягна, каб накарміць хворых бацькоў. Маці тады яму на гэта нічога не сказала. З’еўшы кавалак, ты здольны з’есці ўсё. І ўсё ж, як успомню яе слёзы, сэрца крывёю абліваецца. Так дзіўна!  

Дзень дванаццаты

Няма больш сіл пра гэта думаць.

Чатыры тысячы год людзі ядуць адзін аднаго. Сёння я зразумеў, што і сам даўно ў тым замешаны. Усю гаспадарку вядзе брат і, калі памерла сястра, ён мог употай накарміць нас яе мясам.

Не ведаючы таго, я еў сваю сястру, а цяпер з’ядуць мяне…

Чатыры тысячы год нас акружаюць людаеды. Раней я не думаў пра гэта, але цяпер разумею: знайсці сярод іх нармальных людзей зусім няпроста.

Дзень трынаццаты

Ці засталіся яшчэ нявінныя дзеці?

Ратуйце дзяцей…