Η Σκέψη του Κώστα Αξελού: Μια Περιεκτική Φιλοσοφική Ανάλυση

Η φιλοσοφία του Κώστα Αξελού αποτελεί μια πρωτοποριακή και διαχρονική συμβολή στη σύγχρονη σκέψη. Μέσω της θεωρίας του κοσμικού παιγνίου, της κριτικής στη μεταφυσική και της ανάλυσης της τεχνικής, προτείνει μια ανοιχτή και δυναμική κατανόηση του Κόσμου συνδέοντας τη σύγχρονη φιλοσοφία με την κληρονομιά της αρχαιοελληνικής σκέψης και την έννοια του παιγνίου ως κεντρικού άξονα της κοσμοαντίληψης.

1. Οντολογία του Παιγνίου

Μία από τις πιο σημαντικές συνεισφορές του Αξελού είναι η θεωρία του περί του «κοσμικού παιγνίου». Σύμφωνα με αυτήν, ο κόσμος δεν είναι ούτε ένα αυστηρό σύστημα καθορισμένων νόμων, ούτε ένα χαοτικό σύνολο τυχαίων γεγονότων, αλλά ένα δυναμικό παίγνιο που εμπλέκει τη δημιουργία, την καταστροφή και τη μεταμόρφωση. Η έννοια του παιγνίου επιτρέπει μια ανοιχτή, μη δογματική προσέγγιση του Κόσμου, όπου το είναι και το γίγνεσθαι αλληλοδιαπλέκονται. Με αυτόν τον τρόπο, απορρίπτει την παραδοσιακή δυϊστική διάκριση μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου, προτείνοντας μια πιο ολιστική/αποσπασματική και ρευστή προσέγγιση στην κατανόηση της ύπαρξης.

2. Η Επιρροή του Ηράκλειτου και του Χέγκελ

Η σκέψη του Αξελού αντλεί σημαντική έμπνευση από τον Ηράκλειτο και τον Χέγκελ. Ο Ηράκλειτος με την έννοια του γίγνεσθαι και της διαρκούς μεταβολής, καθώς και ο Χέγκελ με τη διαλεκτική του μεθοδολογία, αποτελούν βασικά σημεία αναφοράς στο έργο του. Ωστόσο, ο Αξελός διαφοροποιείται, προτείνοντας μια μη τελεολογική διαλεκτική, η οποία απορρίπτει την τελική σύνθεση και αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο της αέναης κίνησης και του συνεχούς μετασχηματισμού. Η ανοιχτή σκέψη προϋποθέτει την αποδοχή της αβεβαιότητας και της ρευστότητας της ύπαρξης, απορρίπτοντας κάθε είδους απόλυτο σύστημα γνώσης. Αυτή η προσέγγιση οδηγεί σε μια νέα φιλοσοφική στάση, όπου η σκέψη δεν επιδιώκει να επιβάλει σταθερούς κανόνες, αλλά να βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με το άγνωστο και το ανοίκειο.

3. Το Τεχνικό Φαινόμενο και η Μοντέρνα Εποχή

Ο Αξελός αναγνωρίζει την τεχνική ως μια από τις πλέον κυρίαρχες δυνάμεις της σύγχρονης εποχής. Στο έργο του "Το Τεχνικό Φαινόμενο" εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η τεχνική δεν αποτελεί απλώς ένα εργαλείο στα χέρια του ανθρώπου, αλλά μια κοσμοϊστορική διαδικασία που διαμορφώνει το ίδιο το είναι του κόσμου. Η τεχνική δεν περιορίζεται στη χρήση μηχανών ή στην τεχνολογική πρόοδο, αλλά αποτελεί μια συνολική δυναμική που καθορίζει τις σχέσεις του ανθρώπου με τον κόσμο και τον ίδιο του τον εαυτό. Μέσω της τεχνικής, η ανθρωπότητα προσπαθεί να ελέγξει τον κόσμο, αλλά ταυτόχρονα χάνει την επαφή με την κοσμική διάσταση της ύπαρξής της. Αυτό οδηγεί σε μια κρίση της νεωτερικότητας, όπου η τεχνολογία γίνεται κυρίαρχη αλλά και ανεξέλεγκτη.

Η τεχνική δεν λειτουργεί απλώς ως ένα μέσο που εξυπηρετεί τον άνθρωπο, αλλά γίνεται μια αυτόνομη δύναμη που αποξενώνει το άτομο από τη φυσική του ύπαρξη. Ο Αξελός, επηρεασμένος από τη Χεγκελιανή και Μαρξιστική παράδοση, αλλά και από τον Χάιντεγκερ, θεωρεί ότι η τεχνική μεταβάλλει τον άνθρωπο σε απλό χρήστη και διαχειριστή, περιορίζοντας τη δυνατότητά του για ουσιαστική φιλοσοφική σκέψη και ελεύθερη δημιουργία. Αυτή η αποξένωση εκδηλώνεται στην αποκοπή του ανθρώπου από το κοσμικό παιχνίδι της ύπαρξης, καθώς εγκλωβίζεται σε έναν μηχανιστικό και λειτουργικό τρόπο σκέψης.

Παρότι ο Αξελός ασκεί κριτική στη μονόπλευρη κυριαρχία της τεχνικής, δεν την απορρίπτει εξολοκλήρου. Αντίθετα, τη θεωρεί μέρος του παιχνιδιού του κόσμου, μιας αέναης κίνησης που δεν μπορεί να εγκλωβιστεί σε αυστηρά οριοθετημένες κατηγορίες. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην τεχνική αυτή καθαυτή, αλλά στην άκριτη αποδοχή της ως μοναδικού τρόπου σχέσης με τον Κόσμο. Η τεχνική, ενώ αποτελεί αναπόφευκτο στοιχείο της εξέλιξης, εγκυμονεί τον κίνδυνο της αποξένωσης όταν λειτουργεί ανεξέλεγκτα και χωρίς στοχαστική και ποιητική θεώρηση. Η φιλοσοφία του Αξελού προτείνει μια πιο ανοιχτή προσέγγιση, όπου η τεχνική δεν θα αντιμετωπίζεται ως υπέρτατη δύναμη, αλλά ως μία από τις πολλές διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Αξελός προτείνει μια ανοιχτή στάση απέναντι στην τεχνική, όπου ο άνθρωπος θα παραμείνει συνειδητός συμμέτοχος στο παιχνίδι του κόσμου, αντί να μετατραπεί σε απλό εκτελεστή μιας τεχνολογικής αναγκαιότητας.

4. Η Κριτική στη Μεταφυσική και η Ανοιχτή Σκέψη

Ο Αξελός απορρίπτει τη δυτική μεταφυσική παράδοση, η οποία αναζητά σταθερά θεμέλια και απόλυτες αλήθειες. Αντίθετα, προτείνει μια ανοιχτή σκέψη, όπου η φιλοσοφία δεν αποσκοπεί στην οριστική γνώση, αλλά στη διαρκή αναζήτηση και τον διάλογο. Αυτή η προσέγγιση συνδέεται με τον μεταμοντερνισμό, αλλά η Σκέψη που τον διαπερνά έχει μια κοσμική διάσταση, που ενοποιεί, διαφοροποιούμενη, την αποσπασματική και ρευστή συνθήκη του Κόσμου και αυτό τον διαχωρίζει από τις παραδοσιακές μεταμοντέρνες θεωρίες. Ο Αξελός αμφισβήτησε την άχρονη φύση της μεταφυσικής, όπως αυτή αναπτύχθηκε από την κλασική φιλοσοφία και κυρίως από την καντιανή και τη χεγκελιανή παράδοση. Θεώρησε ότι η μεταφυσική, ως σύστημα κλειστό και καθολικό, δεν μπορεί να συλλάβει τη ρευστότητα και την αέναη κίνηση του κόσμου. Η κριτική του στη μεταφυσική επικεντρώνεται στη στατικότητα των φιλοσοφικών σχημάτων και στην αδυναμία τους να συλλάβουν τη δυναμική σχέση μεταξύ του ανθρώπου και του Κόσμου. Η ανοιχτή σκέψη αποτελεί τον κεντρικό άξονα της φιλοσοφίας του Αξελού. Πρόκειται για μια μορφή σκέψης που δεν εγκλωβίζεται σε προκαθορισμένες έννοιες και κατηγορίες, αλλά παραμένει σε διαρκή αναζήτηση. Η ανοιχτή σκέψη σχετίζεται άμεσα με την περιπλάνηση, μια θεμελιώδη έννοια στο έργο του, η οποία υποδηλώνει την αέναη εξερεύνηση του κόσμου χωρίς την προσκόλληση σε απόλυτες αλήθειες.

5. Η Λογική των Οριζόντων του Κόσμου

Ο Αξελός αντιλαμβάνεται τον κόσμο όχι ως ένα στατικό σύνολο, αλλά ως ένα δυναμικό πεδίο αλληλεπίδρασης και εξέλιξης. Οι ορίζοντες του κόσμου δεν είναι απόλυτοι ή καθορισμένοι, αλλά ανοιχτοί και συνεχώς μεταβαλλόμενοι. Η λογική αυτών των οριζόντων συνίσταται στην απουσία ενός τελικού, οριστικού σημείου, επιτρέποντας μια αέναη κίνηση και διερεύνηση του είναι. Ο Αξελός προτείνει μια φιλοσοφική προσέγγιση που δεν επιδιώκει να καταλήξει σε απόλυτες αλήθειες, αλλά να κατανοήσει τη διαδικασία της αλλαγής και της εξέλιξης του κόσμου. Η λογική των οριζόντων συνεπάγεται ότι κάθε γνώση είναι προσωρινή και ενταγμένη σε ένα ευρύτερο ρεύμα διαρκούς αναζήτησης.Η ανοιχτότητα του κόσμου έχει άμεση επίδραση στην ανθρώπινη σκέψη και ύπαρξη. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τον Αξελό, δεν είναι ένας παθητικός δέκτης μιας δεδομένης πραγματικότητας, αλλά ένας περιπλανώμενος στοχαστής που διαρκώς επαναπροσδιορίζει τη θέση του μέσα στον κόσμο. Οι ορίζοντες του κόσμου είναι το πλαίσιο εντός του οποίου ο άνθρωπος σκέφτεται, ενεργεί και αναζητά. Ο κόσμος είναι ένα ανοιχτό πεδίο δυνατοτήτων, όπου η αναζήτηση δεν σταματά ποτέ και οι σχέσεις μεταξύ του ανθρώπου και του σύμπαντος βρίσκονται σε διαρκή μεταβολή. Η φιλοσοφία του Αξελού απορρίπτει κάθε αυστηρό καθορισμό και αναδεικνύει τη σημασία της δημιουργικής περιπλάνησης. Η τεχνική, ως κεντρικό στοιχείο της μοντέρνας εποχής, μπορεί να λειτουργήσει είτε ως μέσο διεύρυνσης των οριζόντων είτε ως περιοριστικός παράγοντας. Αν και η τεχνική επιτρέπει στον άνθρωπο να εξερευνήσει νέες δυνατότητες, μπορεί επίσης να τον εγκλωβίσει σε μια μηχανιστική και αποξενωτική σχέση με τον κόσμο. Ο Αξελός επισημαίνει την ανάγκη διατήρησης μιας ανοιχτής προοπτικής, όπου η τεχνική δεν θα κυριαρχεί απολύτως, αλλά θα εντάσσεται σε ένα πλαίσιο φιλοσοφικού και υπαρξιακού στοχασμού.

6. Ο Χρόνος στη Σκέψη του Κώστα Αξελού

Ο Αξελός αντιλαμβάνεται τον χρόνο όχι ως μια απόλυτη, γραμμική πραγματικότητα, αλλά ως μια δυναμική διαδικασία που συνδέεται με τη ροή του Κόσμου. Η χρονικότητα δεν είναι στατική, αλλά ανοιχτή και συνεχώς μεταβαλλόμενη, διαμορφώνοντας τις ανθρώπινες εμπειρίες και τη γνώση. Ο χρόνος δεν μπορεί να εγκλωβιστεί σε απόλυτες κατηγορίες, αλλά αποτελεί ένα συνεχές γίγνεσθαι που εκφράζει την ίδια τη φύση του κόσμου. Ο άνθρωπος δεν βιώνει τον χρόνο ως ένα απλό μέσο μέτρησης, αλλά ως μια διαδικασία περιπλάνησης και αναζήτησης. Ο άνθρωπος δεν είναι δέσμιος ενός προκαθορισμένου παρελθόντος ή μέλλοντος, αλλά βρίσκεται σε μια αέναη κίνηση, όπου το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον αλληλοδιαπλέκονται. Αυτή η θεώρηση έρχεται σε αντίθεση με τις κλασικές μεταφυσικές αντιλήψεις που τείνουν να παγιδεύουν τον χρόνο σε αυστηρές δομές.

Η έννοια του παιχνιδιού κατέχει κεντρική θέση στη σκέψη του Αξελού και σχετίζεται άμεσα με τον χρόνο. Ο κόσμος είναι ένα ανοιχτό παιχνίδι χωρίς προκαθορισμένους κανόνες, όπου ο χρόνος λειτουργεί ως το πεδίο της αέναης μεταβολής. Ο άνθρωπος καλείται να συμμετάσχει σε αυτό το παιχνίδι, αποδεχόμενος τη ροή του χρόνου και τη δημιουργική του διάσταση. Η φιλοσοφία του Αξελού προτείνει μια κοσμοαντίληψη όπου η ζωή δεν είναι εγκλωβισμένη σε μια αυστηρή χρονική ακολουθία, αλλά αποτελεί μέρος μιας αδιάκοπης κίνησης και μεταμόρφωσης. Η Σχέση του Χρόνου με τη τεχνική τείνει να επιβάλει μια αυστηρή χρονική δομή, προωθώντας έναν μηχανιστικό τρόπο σκέψης. Ο Αξελός επισημαίνει τον κίνδυνο της αποξένωσης του ανθρώπου από τον ζωντανό χρόνο, όταν αυτός μετατρέπεται σε ένα εργαλειακό μέσο που υπακούει μόνο σε λειτουργικές ανάγκες. Ωστόσο, η τεχνική δεν είναι απόλυτα αρνητική· μπορεί να αποτελέσει ένα μέσο διεύρυνσης της χρονικής εμπειρίας, εφόσον παραμείνει ενταγμένη σε ένα πλαίσιο φιλοσοφικού στοχασμού και ανοιχτότητας.